به گزارش خبرنگار مهر، ممکن است افرادی زیادی از جلوی گران ترین خانه تاریخی ایران و جهان بارها عبور کرده باشند اما آن را نشناسند. ممکن است افرادی زیادی در میدان حسن آباد و خیابان های اطرافش زندگی کنند یا ترددشان به آن منطقه زیاد باشد اما ندانند موزه مقدم کجاست.

خانه کوچکی که در بین همه خانه‌ها و مغازه‌های آن اطراف به راحتی گم می‌شود اما وقتی آن را پیدا کردید وارد حیاطی خواهید شد که دنیای بیرون را از فضای داخل جدا می‌کند. یک پا گرد و حوض وسط عمارت هشتی ورودی تنها فاصله میان دنیای شلوغ شهر با خلوت استاد دانشگاه تهران است.

موزه مقدم درحقیقت خانه پدری استاد محسن مقدم از جمله خانه‌های مجلل دوران قاجار متعلق به یکی از درباریان آن زمان به نام محمد تقی خان احتساب الملک  بوده است. احتساب الملک دارای دو پسر به نام‌های حسن و محسن بود که برای ادامه تحصیل به اروپا رفتند.

حسن در فعالیت‌های ادبی، سیاسی و اجتماعی حضور فعالی داشت و در جوانی فوت کرد. از او نمایشنامه بسیار معروف «جعفرخان از فرنگ آمده» به جا ماند. برادر کوچکترش محسن، پس از اتمام تحصیلات خود در رشته های نقاشی، تاریخ هنر و باستان شناسی در سال ۱۳۱۵ به وطن بازگشت و به همراه همسر فرانسوی خود «سُلما» در خانه پدری یعنی محل فعلی موزه ساکن شدند.

جمع‌آوری آثار تاریخی از خانه‌های در حال تخریب

این زوج در کنار فعالیت‌های علمی به گردآوری آثار و اشیاء تاریخی و فرهنگی پرداختند. استاد مقدم بسیاری از آثار ارزشمند جمع آوری شده مانند کاشی، قطعات سنگی تراشیده شده و غیره را که از خانه های در حال تخریب و یا کاوش‌ها به دست آورده بود با الهام از فضاهای سنتی و تاریخی به نحو چشمگیری در جای جای این عمارت قدیمی نصب و برخی دیگر مانند کلکسیون پارچه، چپق و قلیان، سفالینه، شیشه، تابلو نقاشی، مسکوکات، مهرها و اسناد تاریخی و غیره  را با نظم و ترتیب خاصی در خانه پدری نگهداری کرد.

وجود کاشی زرفام در این خانه که به نحو مطلوبی روی دیوار کار گذاشته شده نیز یکی از مهمترین اشیای داخل خانه است. این خانه به واسطه اینکه دارای آثار تاریخی است و آثار تاریخی نیز قابل قیمت گذاری نیستند از آن به عنوان گران‌ترین خانه تاریخی جهان یاد می‌شد.  

ارزشمندترین خانه جهان به واسطه داشتن اشیای تاریخی و گرانبها به گرانترین خانه جهان در سالهای دهه ۳۰ و ۴۰ توسط پروفسور پوپ مورخ آمریکایی که مقاله‌ای با عنوان بررسی هنرهای ایران در مجله سپید و سیاه نوشته بود، معروف شد و هنوز هم جزو یکی از منحصر به فردترین خانه های ایران و جهان است.

در سال ۵۱ زنده یاد استاد مقدم خانه پدری خود را به همراه آثار نفیس گردآوری شده وقف دانشگاه تهران کرد و در سال ۶۶ دار فانی را وداع گفت و پس از مرگ همسرش در سال ۱۳۶۹، تولیت موزه مقدم در اختیار مستقیم دانشگاه تهران قرار گرفت.

این خانه تاریخی مساحتی برابر با ۲۱۱۷ مترمربع شامل سه حیاط بیرونی، اندرونی و سرایداری است. در ساختمان بیرونی(تابستانی) اتاق پیشخوان وجود دارد که  در زمان حیات محسن مقدم به عنوان اتاق جانبی سالن پذیرایی مورد استفاده قرار می‌گرفت. اکنون در بخشی از این اتاق به معرفی فعالیت های کاری و علمی مقدم در قالب عکس، لوازم شخصی و در بخشی دیگر به نمایش آثار تزئینی چوبی، وسایل آشپزخانه و صندوق خانه های قدیمی پرداخته شده است.

زیرزمین خانه در دوره مظفری همزمان با احداث خانه توسط احتساب الملک پدر محسن مقدم بنا شده است. تزئینات دیوارهای حوضخانه از کاشی و قطعات ظروف سفالین برگرفته از آثاری نفیس متعلق به سده‌های چهارم تا سیزدهم هجری قمری است که سیر و تحول صنعت سفال و کاشی ایران را به نمایش می گذارد.

هر کسی که پا در این خانه می گذارد از زیبایی آن اظهار شگفت می‌کند. تنها وجود اشیای تاریخی آن نیست که این خانه را به موزه تبدیل کرده بلکه وجود درختان تنومند و معماری خانه نیز بر زیبایی‌های آن افزوده است.

موزه‌داری به جای بچه‌داری!

زوج باسواد عمارت مقدم از همان سالهای ابتدایی ازدواجشان تصمیم گرفتند که هیچ وقت بچه دار نشوند و به جای بچه داری، موزه داری کنند. آنها نگهداری از اشیای تاریخی موجود در خانه شان را فرزندان خود می پنداشتند که باید برای نسلهای بعد نگهداری شوند.

یکی از زیبایی‌های این خانه مربوط به ضلع شمالی ساختمان اربابی (برج) ایوانی آن می‌شود که بر پایه چند ستون و طاق ساخته شده است. این ایوان با استفاده از کاشی های دوران زندیه و قاجار مزین شد. وسط این ایوان حوضچه مرمری کوچکی متعلق به حمام فتحعلی شاه کار گذاشته شده است که آب از آن فوران کرده و از طریق یک جوی باریک به داخل استخر می ریزد. این استخر از روی استخر و آب نماهای باغ الحمراء (باغی از دوران صدر اسلام اسپانیا) الگو برداری و با استفاده از حوض یاد شده و تعدادی فواره قدیمی اجرا شد.

تزئینات این خانه هر بازدیدکننده ای را شگفت زده می کند. دو حیاط اندرونی و بیرونی با دیواری مرکب از چند عدد ستون مارپیچی و تعدادی طاق بر روی این ستون ها با تزیینات کاشی و پایه ستون های حجاری شده مشابه پایه ستون های کاخ چهل ستون اصفهان از همدیگر جدا می شوند.

ستون‌هایی که از کاخ خواهر ناصرالدین شاه آمد

دکتر مقدم این پایه ستون ها را در هنگام تخریب کاخ خواهر ناصرالدین شاه به این محل انتقال داده است. ایوان هم با نمای بیرونی به شکل دو سنتوری با گچبری ایرانی و بر روی چهار ستون با گچبری کرنتی بر پا شده است.

این ایوان با دو رشته پلکان مارپیچ از حیاط قابل دسترسی است و هنوز شکل قدیم خود را حفظ کرده است. تزیینات این محل توسط دکتر مقدم و با استفاده از کاشی های کوباچه (چند رنگ) صفوی، آینه کاری زندیه و قاجار و کاشی های معرق و خشتی قاجار و پهلوی اول صورت گرفته است.

در اتاق قاجار یا همان سالن زمستانی نیز دکتر مقدم با استفاده از طاقچه گچبری زندیه از اصفهان، شومینه ای از قصر فیروزه یا همان کاخ «فیروزه خانم» سوگلی ناصرالدین شاه  و غیره تزئین کرده است و به همین دلیل آن را اتاق قاجار می نامند.

این خانه یک ساختمان به شکل قلعه های قرون وسطی نیز دارد که به آن ساختمان اربابی یا برج می گویند. این ساختمان به کمک دکتر ابوالقاسمی ـ یکی از شاگردان مقدم در دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران ـ به شکل قلعه های قرون وسطی اروپا ساخته شد. آبراهه ها و حوضچه های حیات این خانه هم صفای دیگری به آن داده است. این خانه یکی از مهمترین و زیباترین خانه های تاریخی تهران است که می توان همیشه به آن به عنوان جاذبه گردشگری و تاریخی تهران نگاه کرد.